บริการของระบบนิเวศคืออะไร?

เขียนบทความโดย RISC | 1 ปีที่แล้ว

แก้ไขล่าสุด : 1 ปีที่แล้ว

การเติบโตทางเศรษฐกิจย่อมทำให้เมืองเกิดการขยายตัวตามมา แต่...เมืองที่โตขึ้น ก็ต้องแลกกับการมีพื้นที่สีเขียวบางส่วนหายไป ซึ่งที่ผ่านมา การเพิ่มพื้นที่สีเขียวในเมืองก็เป็นอีกหนึ่งสิ่งที่นักออกแบบและสถาปนิกนั้นได้ให้ความสำคัญ

การเพิ่มพื้นที่สีเขียวในเมืองนั้นสามารถทำได้หลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็น การสร้างพื้นที่ภูมิทัศน์ (Landscape) การทำป่าจำลอง (Eco-Forest) การทำสวนแนวตั้ง (Green Wall) หรือแม้แต่การทำหลังคาเขียว (Green Roof) ซึ่งประโยชน์จากพื้นที่สีเขียวในเขตเมืองต่อผู้คนสามารถชี้วัดออกมาได้หลายรูปแบบ ซึ่งหนึ่งในนั้นก็คือ “บริการของระบบนิเวศ” (Ecosystem Services)

เชื่อว่า เมื่ออ่านมาถึงตรงนี้แล้ว หลายคนอาจจะเริ่มงงว่า “ทำไมระบบนิเวศถึงบริการได้?” “ไม่ใช่คนจะบริการได้อย่างไร?”...ซึ่งจริงๆ แล้ว คำว่า “บริการ” ที่ว่า ไม่ใช่การดูแล รับใช้ หรือการให้ความสะดวกต่างๆ

ถ้าพูดให้เข้าใจง่ายๆ “บริการของระบบนิเวศ” ก็คือ ประโยชน์ที่มนุษย์จะได้รับจากระบบนิเวศ ไม่ว่าจะทางตรงหรือทางอ้อมนั่งเอง โดยสามารถแบ่งได้เป็น 4 ด้าน ก็คือ... ​
1. บริการด้านการเป็นแหล่งผลิต (Provisioning services) คือ การให้บริการวัตถุดิบในการผลิต อุปโภค และบริโภค เช่น เป็นแหล่งอาหาร หรือแหล่งสมุนไพร​
2. บริการด้านการควบคุมกลไกของระบบ (Regulating services) คือ การควบคุมปรากฏการณ์และกระบวนการทางธรรมชาติของระบบนิเวศ เช่น การควบคุมคุณภาพอากาศและแหล่งน้ำ หรือการควบคุมศัตรูพืช​
3. บริการด้านวัฒนธรรม (Cultural services) คือ ประโยชน์ทางสังคมและวัฒนธรรม รวมถึงการศึกษา เช่น คุณค่าทางศาสนาและจิตวิญญาณ หรือความหลากหลายทางวัฒนธรรม​
4. บริการด้านการสนับสนุน (Supporting services) คือ กระบวนการที่สนับสนุนบริการอื่นๆ เช่น การสังเคราะห์แสงของพืช หรือการหมุนเวียนธาตุอาหาร​

RISC ร่วมมือกับ ภาควิชาชีวิวทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย นำโดย ผศ.ดร.พงษ์ชัย ดำรงโรจวัฒนา และนายเอเชีย เล็กกุล ได้ศึกษาบริการของระบบนิเวศในพื้นที่สีเขียวของโครงการอสังหาริมทรัพย์เดอะฟอเรสเทียส์ (The Forestias) ในช่วงเดือนตุลาคม 2564 - เมษายน 2565 โดยแบ่งพื้นที่ออกระบบนิเวศหลัก 3 ระบบ คือ ระบบนิเวศป่าจำลอง ระบบนิเวศแหล่งน้ำ และระบบนิเวศหลังคาเขียว และใช้เกณฑ์การประเมินทั้ง 4 ด้าน ดังที่ได้กล่าวไปข้างต้น

จากการเก็บข้อมูล พบว่าระบบนิเวศป่าจำลองมีบริการทางนิเวศอยู่ในระดับค่อนข้างดี เพราะมีพืชพันธุ์หลากหลายชนิดและมีจำนวนค่อนข้างมาก ส่วนในระบบนิเวศหลังคาเขียวที่ตั้งอยู่บนหลังคาอาคาร Forest Pavilion นั้นมีบริการของระบบนิเวศโดยรวมอยู่ในระดับปานกลาง เนื่องจากเป็นหลังเขียวเป็นแบบ Extensive Green Roof ที่มีระดับดินตื้น ไม่สามารถปลูกต้นไม้ใหญ่ได้ แต่ก็จะมีความโดดเด่นในด้านความหลากหลายทางชีวภาพ และการช่วยลดพลังงานความร้อนจากดวงอาทิตย์ ส่วนระบบนิเวศแหล่งน้ำมีบริการของระบบนิเวศอยู่ในระดับค่อนข้างน้อย เนื่องจากโครงการยังอยู่ในระยะกำลังดำเนินการก่อสร้าง จึงยังไม่ได้เปิดใช้งานระบบอย่างเต็มที่ ทั้งนี้ในอนาคตเมื่อการก่อสร้างเสร็จสิ้น ทางโครงการมีแผนการดูแลพื้นที่ที่ชัดเจน ทำให้มีแนวโน้มว่า บริการของระบบนิเวศของพื้นที่ศึกษาทุกแหล่งจะมีระดับที่ดีขึ้นอย่างแน่นอน

ข้อมูลจากการศึกษาที่ได้มา จะสามารถนำมาช่วยพัฒนาการสร้างระบบนิเวศที่ยั่งยืนในพื้นที่สีเขียวของโครงการพัฒนาอสังหาริมทรัพย์อื่นๆ ในอนาคต ซึ่งจะนำไปสู่แนวทางในการสร้าง “พื้นที่สีเขียว” ไปพร้อมกับการสร้างเมืองได้ต่อไป​

เนื้อหาโดย คุณ ธนวัฒน์ จินจารักษ์ นักวิจัยอาวุโส ฝ่ายสิ่งแวดล้อม Urban Environmental & Biodiversity Engineer, RISC และ คุณ เอเชีย เล็กกุล นักศึกษาภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

อ้างอิงข้อมูลจาก ​
ปุณยนุช รุธิรโก. 2556. ความยั่งยืนในการจัดการพื้นที่สีเขียวในเขตเมือง. วารสารสุทธิปริทัศน์. 27. ​
Costanza, R., Arge, R., Groot, R.D., Farber, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., Neil, R.V.O., Paruelo, J., Raskin, R.G., Sutton, P. and Belt, M.V.D. 1997. The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature. 387: 253–260. ​
Francis, L.F.M. and Jensen, M.B. 2017. Benefits of green roofs: a systematic review of the evidence for three ecosystem services. Urban Forestry & Urban Greening. 28: 167–176. doi: 10.1016/j.ufug.2017.10.015 ​
Hoeben, A.D. and Posch, A. 2021. Green roof ecosystem services in various urban development types: a case study in Graz, Austria. Urban Forestry & Urban Greening. 62: 127167. doi: 10.1016/j.ufug.2021.127167