ท่ามกลางปัญหามากมายของเมือง Urban Resilience คืออะไรและจะช่วยเมืองได้อย่างไร

เขียนบทความโดย RISC | 4 ปีที่แล้ว

แก้ไขล่าสุด : 2 ปีที่แล้ว

ปัญหาต่าง ๆ ที่รุมเร้าเมืองของเราในทุก ๆ วัน ไม่ว่าจะเป็นปัญหาฝุ่น PM2.5 ภาวะเศรษฐกิจตกต่ำ ภัยพิบัติต่าง ๆ เช่น น้ำท่วม น้ำแล้ง ไฟไหม้ป่า ฯลฯ ทำให้แนวคิด Urban Resilience ได้รับความสนใจมากขึ้นเรื่อย ๆ บทความนี้มุ่งนำเสนอคำอธิบายของคำว่า Urban Resilience

บทความภาษาไทยที่เกี่ยวกับ Urban Resilience แปลคำนี้ไว้หลายรูปแบบ เช่น เมืองที่รับมือกับการเปลี่ยนแปลงได้[i] เมืองยืดหยุ่น[ii] เมืองพลวัต[iii] เมืองพร้อมรับมือ[iv] เป็นต้น

เมื่อพิจาณาถึงรากศัพท์ คำว่า Resilience ในภาษาอังกฤษนั้นมาจากภาษาละติน resilio ที่แปลว่า "กระเด้งกลับ" (to bounce back) สะท้อนให้เห็นการรบกวนหรือการเผชิญปัญหา โดยอาจเปรียบกับการที่ลูกบอลตกกระทบพื้น จากนั้นลูกบอลกระเด้งกลับขึ้นมา เปรียบได้กับการรับมือและฟื้นตัว

ในอดีตคำว่า Resilience ถูกใช้ในบางสาขาวิชาโดยเฉพาะจิตวิทยาและนิเวศวิทยา การศึกษา Resilience ในด้านจิตวิทยาเน้นศึกษาคนหรือครอบครัวที่ประสบความยากลำบากหรืออยู่ในสถานการณ์เปราะบาง ตัวอย่างงานวิชาการในอดีตเช่นงานของ Antonovsky ศึกษาผู้ใหญ่ที่รอดชีวิตจากค่ายกักกันในปีพ.ศ. 2514 (ค.ศ. 1971) สำหรับนิเวศวิทยา Resilience ถูกนำมาใช้ประเมินอัตราการกลับเข้าสู่สมดุลหลังจากระบบถูกรบกวน[v][vi]

สำหรับสาขาวิชาการวางแผนเมือง (urban planning) โครงการ 100 Resilient Cities ซึ่งสนับสนุนโดยมูลนิธิร็อกกี้เฟลเลอร์ในปีพ.ศ. 2559 (ค.ศ. 2016) ได้อธิบาย Urban Resilience ว่าคือความสามารถของบุคคล ชุมชน องค์กร ธุรกิจหรือระบบภายในเมืองที่จะอยู่รอด ปรับตัวและเติบโตได้ไม่ว่าจะเผชิญกับปัญหาเรื้อรังหรือปัญหาเฉียบพลัน[vii]

สังเกตได้ว่าแนวคิด Resilience เกี่ยวข้องอยู่กับ 2 ประเด็นหลักคือเกิดเหตุการณ์รบกวนหรือปัญหา และการรับมือต่อเหตุการณ์รบกวนนั้น

ตัวปัญหาอาจแบ่งได้ตามลักษณะการเกิดตามช่วงเวลา ซึ่งแบ่งได้เป็นปัญหาที่มีมานาน (chronic stress) หรือปัญหาที่เกิดขึ้นฉับพลัน (acute shock) ตามคำอธิบายของมูลนิธิร็อกกี้เฟลเลอร์

สำหรับการรับมือกับปัญหา อาจจำแนกตามช่วงเวลาได้เป็นการเตรียมตัวก่อนเกิดเหตุการณ์ การจัดการขณะที่เหตุการณ์รบกวนนั้นกำลังเกิดขึ้น และการฟื้นฟูภายหลังเหตุการณ์รบกวนนั้นผ่านไปแล้ว ระบบที่มีความ Resilience จะสามารถ 1. อยู่รอด (survive) 2. ปรับตัว (adapt) และ 3. เติบโต (grow) ได้

ในบทความนี้ขอแปล Resilience ด้วยคำว่าความพร้อมรับมือ และ Urban Resilience ก็คือเมืองพร้อมรับมือ เนื่องจากคำว่าพร้อมรับมือ สื่อให้เห็นถึงการเตรียมตัวก่อนเกิดปัญหา และมีความหมายรวม"ตัวปัญหา"เข้าไปด้วย เนื่องจากเพราะคาดว่าจะมีปัญหาจึงต้องเตรียมพร้อมรับมือ ต่างจากคำว่าพลวัต หรือยืดหยุ่น ซึ่งหากไม่มีบริบทอาจทำให้นึกภาพถึงการเกิดปัญหาหรือการรบกวนได้ยาก

ความพร้อมรับมือหรือ Resilience นี้แตกต่างจากความยั่งยืนหรือ Sustainability โดยความยั่งยืนมีสมมติฐานว่าความสมดุลระหว่างสรรพสิ่งนั้นเป็นไปได้ ในขณะที่ความพร้อมรับมือนั้นคิดว่าการเปลี่ยนแปลงเกิดได้ตลอดเวลา งานวิจัยของฝั่งความยั่งยืนจึงเน้นที่การศึกษาปริมาณการปล่อยคาร์บอน การใช้ทรัพยากรมากเกินไป ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสังคม ในขณะที่งานวิจัยด้านความพร้อมรับมือจะเน้นที่การจัดการภัยพิบัติ ผลกระทบจากสภาพภูมิอากาศเปลี่ยนแปลง[viii]

การพัฒนาและการใช้ชีวิตจึงต้องคำนึงถึงทั้งความพร้อมรับมือและความยั่งยืน ความพร้อมรับมือจะช่วยให้ระบบฟื้นตัวจากเหตุการณ์รบกวนซึ่งอาจถูกป้องกันไม่ให้เกิดหรือเกิดโดยมีผลกระทบลดลงโดยการเลือกใช้มาตรการที่เหมาะสม และมาตรการที่เหมาะสมจำเป็นต้องคำจึงถึงความยั่งยืนเพื่อลดแนวโน้มการสร้างปัญหาต่อ ๆ ไป[ix] เมืองที่พร้อมรับมือและมุ่งสร้างความยั่งยืนจึงจะเป็นเมืองที่อยู่รอดในอนาคตอย่างแท้จริง